Zmysł słuchu u osób w spektrum autyzmu

Czym jest spektrum autyzmu? Spektrum autyzmu to szerokie pojęcie obejmujące różne formy zaburzeń rozwoju, które wpływają na sposób postrzegania świata, komunikacji i interakcji społecznych. Objawy spektrum autyzmu mogą być bardzo zróżnicowane – od łagodnych po znaczne trudności – dlatego mówi się o spektrum, a nie o jednym, jednolitym zaburzeniu.

Do najczęstszych cech spektrum autyzmu należą:

- trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów społecznych,

- ograniczony lub nietypowy rozwój mowy,

- powtarzalne zachowania (np. machanie rękami, kołysanie się, układanie przedmiotów w określony sposób),

- silna potrzeba rutyny i niechęć do zmian,

- szczególne, często bardzo wąskie zainteresowania,

- nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne (dźwięki, światło, dotyk).

Dzieci w wieku przedszkolnym ze spektrum autyzmu często preferują zabawę w samotności, mają trudności z rozumieniem emocji innych osób i utrzymaniem rozmowy. Czasami ich sposób kontaktu bywa natarczywy lub nieadekwatny do sytuacji. Spektrum autyzmu nie jest chorobą, lecz odmiennym sposobem funkcjonowania mózgu – takie osoby potrzebują zrozumienia i dostosowanego wsparcia, by w pełni rozwijać swój potencjał.

Zmysł słuchu u osób w spektrum autyzmu

Jednym z częstych wyzwań u osób ze spektrum autyzmu trudności w interpretowaniu dźwięków przez mózg mimo prawidłowego słuchu fizjologicznego. U niektórych dzieci występuje nadwrażliwość słuchowa, u innych niedowrażliwość, a niektóre nie mają żadnych trudności w tym zakresie.

Nadwrażliwość słuchowa

Dziecko może reagować lękiem, niepokojem lub złością na zwykłe dźwięki, takie jak szum odkurzacza, szczekanie psa, dzwonek telefonu czy rozmowy w tłumie. Dźwięki te mogą być odbierane jako nieprzyjemne, a nawet bolesne. W takiej sytuacji dziecko często zakrywa uszy, unika hałaśliwych miejsc lub reaguje wycofaniem. Zdarza się, że ilość bodźców przerasta dziecko tak mocno, że aby rozładować napięcie pojawiają się zachowania agresywne, autoagresywne czy histeryczny płacz i krzyk.

Jak wspierać dziecko z nadwrażliwością słuchową?

Aby pomóc dziecku, warto obserwować, które dźwięki są dla niego szczególnie trudne. Skuteczne mogą być:

- słuchawki wyciszające lub zatyczki do uszu w hałaśliwym otoczeniu

- wizualne formy komunikacji (obrazki, piktogramy, gesty),

- proste i krótkie komunikaty, wypowiadane spokojnym tonem,

- ograniczanie hałasu w domu i przedszkolu,

- terapia integracji sensorycznej, wspierająca prawidłowe przetwarzanie bodźców.

Zalety nadwrażliwości słuchowej

• Wyjątkowa wrażliwość muzyczna – łatwość wychwytywania melodii, tonów, harmonii.
• Słyszenie detali, których inni nie zauważają (np. skrzypiący kabel, cichy sygnał, odgłosy natury).
• Bardzo dobra pamięć słuchowa – zapamiętywanie melodii, głosów, języków, dźwięków.
• Szybkie wychwytywanie zmian w otoczeniu – np. nowe brzmienie, zmiana tonu głosu u rozmówcy.
• Precyzja w analizie dźwięku – przydatna w muzyce, fonetyce, językach, montażu audio.
• Duża empatia związana z dźwiękiem – szybka reakcja na napięcie lub emocje słyszane w głosie innych osób.
• Wrażliwość artystyczna – większa głębia w odbiorze muzyki i dźwięków natury.

Niedowrażliwość słuchowa

W tym przypadku dziecko może nie reagować na wołanie po imieniu lub nie zauważać otaczających dźwięków. Często samo poszukuje silnych bodźców – np. stuka przedmiotami, krzyczy, uderza w różne powierzchnie, aby dostarczyć sobie potrzebnej stymulacji słuchowej.

Jak wspierać dziecko z niedowrażliwością słuchową?

• Wzmacnianie bodźców słuchowych (mówienie wyraźniej, bliżej, z większą intonacją).
• Łączenie dźwięku z ruchem (stymulacja wielozmysłowa).
• Zabawy w lokalizację dźwięku.
• Zabawy rytmiczne i „echo”.
• Reagowanie na sygnały dźwiękowe (zatrzymaj–start, wolno–szybko).
• Ćwiczenia uwagi słuchowej (różnicowanie, zapamiętywanie, analiza dźwięków).
• Ograniczanie hałasu tła i zapewnianie sprzyjającego otoczenia.
• Krótkie, jasne komunikaty połączone z kontaktem wzrokowym.

Zalety niedowrażliwości słuchowej

• Łatwiejsze skupienie w hałaśliwych miejscach – np. szkoła, głośne otoczenie mniej rozprasza,
• Odporność na rozpraszacze – trudniej odciągnąć uwagę przypadkowym bodźcem.
• Większa elastyczność w dynamicznych środowiskach – koncerty, festyny, ruchliwe przestrzenie.
• Mocniejsza stabilność emocjonalna w hałasie – mniej przeciążeń sensorycznych od otoczenia.
• Lepsza tolerancja intensywnych bodźców muzycznych (głośna muzyka, rytmy, perkusja).
• Potencjał do zadań wymagających długiej koncentracji słuchowej przy minimalnym zmęczeniu.

Trudności w przetwarzaniu mowy

Niektóre dzieci ze spektrum autyzmu mają problem z rozumieniem wypowiedzi, zwłaszcza w hałaśliwym otoczeniu. Choć słyszą, mogą mieć trudność z wyodrębnieniem mowy z tła lub zrozumieniem dłuższych poleceń. Często mylone są podobnie brzmiące słowa np. „półka” – „bułka”, co utrudnia naukę i komunikację z otoczeniem. Tego rodzaju trudności mogą prowadzić do frustracji, lęku, a w konsekwencji – do wycofania społecznego.

Najważniejsze jest zrozumienie, że nietypowe reakcje dziecka na dźwięki nie wynikają ze złego zachowania, złośliwości czy uporu dziecka, lecz z innego sposobu odbierania przez nie świata. Wspierające i spokojne otoczenie pozwala dziecku czuć się bezpiecznie i lepiej funkcjonować w codziennych sytuacjach.

Materiał w ramach kampanii społecznej "Świat w obiektywie Autyzmu" realizowanej przez Specjalne Przedszkole Terapeutyczne "Odkrywcy Talentów" w Żyrardowie.